Keban Barajı: Türkiye'nin enerji devriminde bir milat
Türkiye'nin enerji tarihindeki en büyük kırılma noktası olan Keban Barajı, 1974'te devreye girerek ülkenin elektrik ihtiyacının yüzde 20'sini tek başına göğüsledi. Akademik literatürde 'Fırat Havzası'nın anahtar projesi' olarak tescillenen bu dev yatırım, 70'li yılların sanayi hamlesini karanlıktan kurtarırken, ithal enerjiye dayalı ekonomik baskıya karşı Cumhuriyetin en güçlü yanıtı oldu.
1970’li yıllar, Türkiye’nin sanayileşme hamlesini hızlandırdığı ve enerjiye olan ihtiyacının katlanarak arttığı bir dönemdi. Bu ihtiyacı karşılayan Keban Barajı, Cumhuriyet tarihinin en stratejik mühendislik başarılarından biri olarak kayıtlara geçti.
Fırat’ın jeolojik mücadelesi
Keban Barajı’nın inşası, sadece bir baraj yapımı değil, doğaya karşı verilen teknik bir savaştı. Bölgenin zorlu jeolojik yapısı, inşaat süresince mühendisleri dünya literatürüne geçecek çözümler üretmeye zorladı.
Gültekin ve çalışma arkadaşlarının (1989) hazırladığı teknik analizlere göre; baraj sahasındaki kireçtaşı tabakalarında bulunan devasa karstik boşluklar, projenin en büyük engelini oluşturuyordu. Bu sorunu aşmak için uygulanan ve o dönem dünya çapında bir rekor olan "enjeksiyon perdesi" yöntemi, Keban’ı uluslararası mühendislik camiasında bir okul haline getirmiştir.
Ekonomik bağımsızlık ve enerji arzı
Barajın 1974 yılında devreye girmesi, Türkiye’nin kronikleşen enerji krizine vurulan en büyük neşter oldu. O dönemde Türkiye'nin toplam elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 20'si tek bir noktadan, Keban’dan karşılanmaya başlandı.
Öziş ve diğerleri (1998) tarafından yapılan bilimsel değerlendirmede, Keban Barajı'nın Fırat Havzası'ndaki hidroelektrik potansiyelin rasyonel kullanımında "temel taş" olduğu vurgulanmaktadır. Bu çalışma, Keban’ın sağladığı ucuz enerjinin, özellikle 1973 petrol krizinden sonra Türkiye ekonomisinin ayakta kalmasındaki kritik rolüne işaret eder.
Projenin tarihsel mirası
Keban, kendisinden sonra gelen Atatürk ve Karakaya Barajları gibi dev projelere (GAP) hem veri sağladı hem de mühendislik deneyimi aktardı. 1970’lerin manşetlerinde "Keban: Aydınlık Türkiye'nin Müjdecisi" olarak anılan bu yapı, günümüzde de enerji üretimindeki önemini korumaya devam etmektedir.
